Alles is betrekkelijk

4 augustus 2020 - Durgerdam, Nederland

“Is het kunst of kan het weg?”, is een vraag die veel gemeentebestuurders en projectontwikkelaars met sloopplannen zich stellen als ze hun stad willen ‘opknappen’. Soms nog erger: “Wat niet weet, wat niet deert!”. Zo verdwijnt er veel kunst die behouden kan worden voor latere generaties. Al vele jaren maakt Johanna er een levensvervulling van op de barricaden te gaan voor kunstbehoud. Ooit begon dat toen lang geleden de Zeeuwse gemeente Tholen een oude ambachtsschool in Sint Maartensdijk wilde slopen met daarin een wandplastiek van de industrieel kunstenaar Peter Alma. Wie het NS-station Amsterdam Amstel van binnen kent, weet wie ik bedoel. Het college van B&W wilde de sloop doorzetten, maar Johanna en een vriendengroep infiltreerden in de gemeenteraad, en toen was Leiden in last. Burgemeester Polman van Bergen op Zoom begon erover in ons wekelijks overleg met mij als gemeentesecretaris. Zijn collega van buurgemeente Tholen had zich beklaagd over ‘die hoofdconservator van het Bergse stadsmuseum Markiezenhof’, die mevrouw Jacobs, die in Tholen had zitten stoken en bij de buren de vrede verstoorde. Polman vroeg of ik daar niet eens wat van kon zeggen. Nou had ik Johanna ooit een keer ontmoet op de kerstborrel, toen verder nog niet, maar intuitief voelde ik aan dat Polman dat varkentje beter zelf kon wassen. Naar verluidt heeft hij dat ook gedaan, maar dat was bepaald geen ‘knippen en scheren’ geworden. Johanna schaalde op, en wendde zich niet alleen tot de regionale pers, maar zelfs tot de gedeputeerde voor Cultuur van de provincie Zeeland. Ook regelde ze via haar netwerk, dat alle gerenommeerde musea in Nederland een brief aan de gemeenteraad van Tholen stuurden met de oproep niet over te gaan tot de barbarij van het slopen van dit kunstwerk van de topkunstenaar Peter Alma! Als de gemeente hier geen plaats meer voor had, dan wilde de kunstwereld wel helpen een alternatieve plek voor herplaatsing te vinden. Resultaat was grote commotie, de raad besloot niet alleen een streep te halen door de sloop van het wandplastiek, maar zo’n waardevol kunstobject van zo’n onbekende beroemde kunstenaar mocht nu ineens ook het dorp Sint Maartensdijk niet meer uit! Inmiddels heeft het werk van Peter Alma al meer dan tien jaar geleden een mooi plaatsje gekregen in een gemeenschapscentrum, honderd meter van de oorspronkelijke plek. De kosten van de verplaatsing? € 80.000, door de gemeente Tholen en de provincie Zeeland ieder voor de helft betaald! Zo is alles betrekkelijk: Johanna is inmiddels al bijna elf jaar mijn vrouw, en oud-burgemeester Polman inmiddels zeven jaar Commissaris van de Koning in Zeeland.

Dit succes droeg er mede aan bij dat Johanna voorzitter is geworden van de Werkgroep Monumentale Kunst (WMK) van de landelijke erfgoedvereniging Heemschut. In die hoedanigheid heeft Johanna met haar strijdmakkers in het laatste decennium zo’n 85 reddingsacties van architectuur(=gebouw)gebonden kunstwerken uitgevoerd en vermoedelijk evenzovele gemeentebesturen de stuipen op het lijf gejaagd. Een van die gemeenten is Arnhem. Als je vanuit het zuiden de Rijnbrug over rijdt maakt de weg een lus en zie je in bestrating uitgevoerd het kunstwerk Blauwe Golven liggen, gerealiseerd in de jaren zeventig door de omgevingskunstenaar Peter Struijcken. De gemeente Arnhem had een facelift laten ontwerpen van dit gebied en daarvoor moesten de Blauwe Golven verdwijnen. Het was ook zo verwaarloosd dat herstel te kostbaar zou worden, aldus de verwaarlozers. Johanna’s werkgroep, de kunstenaar en een lokale actiegroep bestookten volgens beproefd recept de gemeenteraad, er gingen in 2018 nog gemeenteraadsverkiezingen overheen, en college en raad gaven in de nieuwe samenstelling opdracht de Blauwe Golven op te nemen in een aangepast ontwerp. Regelmatig bezocht dit rebellenclubje de raadsvergaderingen en maakte men gebruik van het recht om ‘in te spreken’. Zo deed het gevecht tegen een gemeenschappelijke vijand, zoals in dit geval de gemeente Arnhem, binnen dit groepje een hechte onderlinge vriendschap ontstaan. Vier weken geleden kwam het bericht dat een van hen de diagnose alvleesklierkanker had gekregen. Grote schrik, de ontwikkelingen gingen zo snel, dat Johanna zelfs geen gelegenheid meer kreeg om afscheid te nemen. Gisteren kreeg Johanna van een van de andere vrienden het telefoontje dat Peter (niet de kunstenaar) was overleden, op 61-jarige leeftijd. Zijn uitvaart is morgen, en Johanna is expliciet uitgenodigd. Zo kan het binnen een maand gebeurd zijn met je. Alles is betrekkelijk.

Vanmorgen zijn we in fris en helder weer vanuit Monnickendam verder getrokken langs het IJsselmeer. We waren zo in cadans geraakt van het lopen op het fietspad op de dijk, dat we bijna vergaten rechtsaf te slaan. We gingen het gebied van Waterland in, dwars door weilanden, langs nieuwsgierig kijkende koeien en kalveren, over bruggetjes, loopplanken en dammetjes. We zagen wijde waterlopen en brede plassen. Bij Uitdam kwamen we weer op de dijk, een kortgemaaide grasdijk achter woningen. Toen we bij een picknicktafel begonnen aan onze mueslibollen kwamen de bewoners van de voorliggende woning vragen of wij wilden vertrekken. Weliswaar gaven de bewoners toe, dat we hier op een openbaar wandelpad zaten, maar ‘het is onze tafel en wij willen nu lunchen’. Tegen die logica konden we niet op. Honderd meter verder zaten op dezelfde dijk twee mensen te eten aan een picknicktafel. In het voorbijgaan wensten we ze smakelijk eten en zij wensten ons een goede tocht. Zo kan het ook. Alles is toch betrekkelijk, nietwaar?

Na het passeren van de bebouwing gingen we verder over de dijk, met een lekker looppad. Van fietsers hadden we geen last want na een poosje kwamen we, door boze blikken van naar boven kijkende fietsers die op de weg beneden ons reden, op het idee dat de dijk (vele kilometers lang, wat zonde!) verboden gebied was door de herstelwerkzaamheden bij het IJmeer van Rijkswaterstaat. Ook hier werden voor de dijk kunstmatig nieuwe voorlanden gecreeerd als vorm van kustbescherming. We zagen andere overtreders van het toegangsverbod die de kersverse zandplaat gebruikten als strand en heerlijk gingen pootje baden in het IJmeer. Na ongeveer tien kilometer, onderbroken door een tocht door manshoog riet en over slootranden, van de koeien gescheiden door ook voor ons voelbaar schrikdraad, kwamen we via het pittoreske Holysloot bij het prachtige dijkdorp Durgerdam, met houten gevels in pastelkleuren. We zagen voor sommige ramen wel een poster zitten met protest tegen de dijkbeschermingswerken die het historisch karakteristieke aanzien van Durgerdam zouden gaan vernietigen, aldus deze verontruste bewoners. Op en af de dijk lopen bleek niet zonder gevaar. Johanna maakte een schuiver achterover bij het afdalen van een met grit verhard deel van de dijk. We schrokken er toch wel van, ook al liep ze de laatste vijf kilometer gewoon op tempo door. Stel je voor zeg, zo’n stomme valpartij. Tja, zo is alles betrekkelijk!

Na Durgerdam staken we het IJ over via de Schellingwouderbrug. We blijven twee nachten in een pipowagen op Camping Zeeburg, want morgen staat een rondje Amsterdam op het programma. Na het eten namen Johanna en ik afscheid. Zij gaat vanavond terug naar huis, en vandaar morgen in nette kleding heen en terug naar Arnhem voor de uitvaartplechtigheid van haar vriend de medestrijder in de kunstbescherming. Wie maalt er om dat dit een breuk is in haar wandelschema voor het Zuiderzeepad. Alles is immers betrekkelijk...

Foto’s

3 Reacties

  1. Elly de Haan - Verduyn:
    5 augustus 2020
    Leuk een pipowagen, hebben we in juni ook een weekje gedaan.
  2. Elisabeth:
    6 augustus 2020
    Niet zo leuk zo’n onderbreking. Sterkte voor Joanna
  3. Wim Jacobs:
    6 augustus 2020
    Op de foto kun je zien dat Volendammers zomaar in geesten kunnen veranderen